MNL Noordelijke Afdeling

De Najaarsavond van de Noordelijke Afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, de vierentwintigste bijeenkomst, was weer gevarieerd en geanimeerd, met veel dank aan Hero Hokwerda, Erik Ader, Stefan van der Poel en Sacha Landkroon, die allen interessante en kwalitatief hoogwaardige presentaties ten beste gaven. Het aantal aanwezige leden bedroeg 40. Tussen de presentaties door genoten zij van een smakelijk Aziatisch drie-gangenbuffet, in stijl verzorgd door de uitbater van Sociëteit De Sleutel, de Martini Hotel Group.

Voorzitter Anton Brand opende de bijeenkomst, heette de gastsprekers en de aanwezigen welkom en nodigde iedereen uit op 15 november, morgenmiddag, weer naar De Sleutel te komen voor de officiële presentatie door Uitgeverij Nobelman van de nieuwe bundel van Sacha Landkroon, Dichter bij toen, gedichten bij historische foto’s van het Groninger A-kwartier. Ook wees hij op de mogelijkheid om woensdag 20 november een speciale avond in Sociëteit De Harmonie bij te wonen ter gelegenheid van het feit dat het die dag honderd jaar geleden is dat Der Zauberberg, de grote roman van Thomas Mann, verscheen.

Vervolgens introduceerde hij de eerste gastspreker van deze avond, literair vertaler Nieuwgrieks Hero Hokwerda, van wie komend voorjaar bij de Historische Uitgeverij te Groningen twee nieuwe vertalingen verschijnen van het werk van Konstantinos Kaváfis – een prozadeel en een deel met de 154 erkende gedichten. Hero Hokwerda vertelde eerst kort over het leven en werk van Kaváfis (1863-1933), die als Nieuwgrieks dichter in Alexandrië woonachtig was, en stond aansluitend uitgebreid stil bij zijn vertaling van twee bijzondere gedichten, ‘Die voor de Acheïsche Bond hebt gestreden’ en ‘Noèsis’. Na beide gedichten te hebben voorgedragen ging hij in op de mogelijke interpretatie ervan, onder andere op het onderscheid tussen ‘genot’ en ‘lust’. De aanwezigen konden beide teksten meelezen en bestuderen in een handout waarin zowel de oorspronkelijke Nieuwgriekse tekst als de vertaling in het Nederlands waren opgenomen.

Na het voorgerecht gaf de voorzitter het woord aan historicus Stefan van der Poel, lid van het bestuur, universitair docent bij de afdeling Geschiedenis van de RUG, die in gesprek ging met de tweede gastspreker: Erik Ader, voormalig diplomaat in Libanon en Jordanië en auteur van de familiegeschiedenis Oorlogen & oceanen (2020). Door het verzetsverleden van zijn ouders en zijn werk in het Midden-Oosten weet Erik Ader zich nauw betrokken bij het Israëlisch-Palestijns conflict. Daarover publiceerde hij vorig jaar, in mei 2023, de indringende studie Kinderen van Amalek. Ook in zijn uiterst boeiende gesprek met Stefan van der Poel wees Erik Ader op de mythevorming rond de wording en de ontwikkeling van de staat Israël, die soms haaks staat op de feiten. Hoe het huidige conflict zal aflopen, zei hij niet te weten. ‘Ik zie nog geen licht aan het eind van de tunnel.’

Na dit gesprek, dat door de aanwezigen geconcentreerd werd aangehoord, werd het hoofdgerecht geserveerd. Daarna was het woord aan Sacha Landkroon, sinds 2013 huisdichter van het A-kwartier. Hij projecteerde vijf historische foto’s, verzameld door de eindredacteur van de A-krant, Han Santing, en las de gedichten voor die hij door de jaren heen bij deze foto’s heeft geschreven en gepubliceerd. Zijn voordracht kreeg grote bijval en na afloop mocht Sacha Landkroon de eerste nog onofficiële exemplaren van de fraai uitgegeven bundel signeren.

Ook de volgende Voorjaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling zal waarschijnlijk in De Sleutel plaatsvinden. Vanzelfsprekend ontvangen de leden daarover tijdig bericht.

Verslag en foto’s: Anton Brand, 15.11.2024

De Voorjaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, alweer de drieëntwintigste bijeenkomst, was opnieuw heel gevarieerd en geanimeerd, met veel dank aan Jan-Wouter Zwart, Marianne Ritsema van Eck en Suzan Folkerts, die alle drie interessante en kwalitatief hoogwaardige inleidingen hielden, fraai geïllustreerd met lichtbeelden. Het aantal aanmeldingen voor de bijeenkomst was groter dan ooit, maar helaas moest een aantal leden ten slotte toch van het bijwonen van het programma afzien, als gevolg van een in het Noorden rondwarende griep. Desondanks waren ruim 40 leden aanwezig. Tussen de inleidingen door genoten zij van een smakelijk Aziatisch drie-gangenbuffet, in stijl verzorgd door de uitbater van Sociëteit De Sleutel, de Martini Hotel Group.

Voorzitter Anton Brand opende de bijeenkomst en gaf het woord eerst aan penningmeester Rob Pronk, die een korte toelichting gaf op de financiële stand van zaken. De Afdeling staat er financieel nog altijd goed voor, hetgeen mede te danken is aan de eigen bijdrage van de aanwezigen in de kosten van de catering. Er zijn geen beletselen om ook in het najaar weer een bijeenkomst met een buffet te doen plaatsvinden.

Vervolgens introduceerde de voorzitter de eerste referent van deze avond, taalwetenschapper en vertaler Jan-Wouter Zwart, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Anton Brand nam die introductie te baat om in het bijzonder Arjo Vanderjagt welkom te heten, oud-lid van de Noordelijke Afdeling en tegenwoordig woonachtig in Amsterdam. Hij publiceerde in 2023 een roman in de vorm van een fictieve brief over de edelman en dichter Henric Piccardt, borgheer van de Fraeylemaborg te Slochteren, en het was Jan-Wouter Zwart die de daarin opgenomen vertalingen uit het Frans van Piccardts poëzie voor zijn rekening nam (Ik, Piccardt!, Uitgeverij Nobelman, Groningen). In zijn inleiding ging de vertaler vervolgens in op de speciale uitdagingen waarmee hij in zijn werk te maken heeft gekregen, niet alleen bij klassieke poëzie – onder andere de sonnetten van Shakespeare – maar ook bij de song- en liedteksten uit het zogeheten American Songbook (denk bijvoorbeeld aan Johnny Mercer, Irving Berlin en Cole Porter). Jan-Wouter Zwart illustreerde die uitdagingen met tal van staaltjes van fraai gevonden rijmwoorden en -regels en creatieve invallen – hij zong er zelfs bij – die door de aanwezigen zichtbaar en hoorbaar werden gewaardeerd.

Na het voorgerecht gaf de voorzitter het woord aan Marianne Ritsema van Eck. Zij doceerde in Leiden en thans aan de Vrije Universiteit in Amsterdam middeleeuwse geschiedenis en was enkele jaren verbonden aan het Noors Instituut in Rome, waar zij onderzoek deed naar de zogeheten sacri monti, bedevaartsplaatsen in Italië die alternatieven waren en zijn voor pelgrims die het Heilige Land zouden willen bezoeken. Vanavond sprak Marianne Ritsema van Eck over het vervolgonderzoek dat zij in Rome verrichtte: Hoe Helena een heilige werd in Rome, c. 1300-1650. Keizerin Helena Augusta (c. 250-330), de moeder van de eerste christelijke keizer, Constantijn de Grote, staat tegenwoordig bekend als een geliefd katholiek heilige en vinder van het Kruis, maar dat was niet altijd zo. In de stad Rome werd zij gedurende de periode c. 1300-1650 geleidelijk aan als een steeds belangrijker figuur gezien. Aan de hand van een scala aan historische bronnen en data schilderde Marianne Ritsema van Eck hoogst onderhoudend Helena’s topografie – die zelfs uitmondde in haar reusachtige beeltenis met het Kruis vlak naast het hoofdaltaar in de Sint-Pietersbasiliek.

Na de voordracht van Marianne Ritsema van Eck werd het hoofdgerecht geserveerd. Daarna was het woord aan Suzan Folkerts, conservator van de Athenaeumbibliotheek in Deventer. Van 2000 tot 2017 was zij als docent en onderzoeker werkzaam aan de Rijksuniversiteit Groningen. Vorig jaar verwierf zij zich een fellowship van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Het onderzoek, waarover zij in haar inleiding vertelde, betreft de schrijf- en leescultuur in Deventer ten tijde van de Moderne Devotie. Die middeleeuwse handschriftenproductie in Deventer is een bijzonder, zelfs uniek object van wetenschappelijk onderzoek dankzij de grote hoeveelheid overgeleverde handschriften uit één plaats, verluchtigd met rijk gekleurde decoraties. Suzan Folkerts toonde een groot aantal van zulke handschriften en decoraties, niet alleen uit Deventer maar ook uit omliggende plaatsen als Zwolle en het klooster in Diepenveen en uit internationale collecties in Londen en andere wereldsteden, vergeleek ze met elkaar en rubriceerde ze op volstrekt overtuigende, zelfs opzienbarende wijze in categorieën als getijden- en gebedenboeken en medicijnenboeken. Een feest voor het – geoefende – oog.

Ook de volgende Najaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling zal waarschijnlijk in De Sleutel plaatsvinden. Vanzelfsprekend ontvangen de leden daarover tijdig bericht.

Verslag en foto’s: Anton Brand, 28.03.2024

De Najaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, alweer de tweeëntwintigste bijeenkomst, was buitengewoon gevarieerd en ook geanimeerd. Meer dan 50 leden woonden het programma bij en genoten tussen de inleidingen door van een smakelijk drie-gangenbuffet, dat in stijl werd verzorgd door de uitbater van Sociëteit De Sleutel, de Martini Hotel Group. Schrijver Hanneke Boonstra, historicus Klaas van Berkel en conservator Egge Knol kozen alle drie voor een geschiedkundige invalshoek, hielden lezingen van hoge kwaliteit en illustreerden die fraai met lichtbeelden. Boekhandel Godert Walter stond, de traditie getrouw, klaar met een boekentafel. Het was andermaal een samenzijn dat klonk als een klok en stond als een huis.

Voorzitter Anton Brand opende de bijeenkomst en gaf het woord eerst aan penningmeester Rob Pronk, die een korte toelichting gaf op de financiële stand van zaken. Mede dankzij de eigen bijdrage van de aanwezigen aan de kosten van de catering staat de Afdeling er gezond voor en zijn er derhalve geen beletselen om op de ingeslagen weg voort te gaan.

Eerste referent van deze avond was Hanneke Boonstra, die afgelopen april haar documentaire studie Kees & Jan. Een communistisch gezin voor, tijdens en na de oorlog presenteerde, verschenen bij Uitgeverij Passage. In zijn introductie vermeldde Anton Brand dat deze studie, die het al niet aan aandacht mocht ontbreken, onlangs uitgebreid en zeer lovend werd besproken op de website tracesofwar.nl: ‘Waar de titel van het boek misschien een primair biografische insteek suggereert, biedt het boek vooral ook een fascinerend inkijkje in de politiek-communistische niche van de vorige eeuw. Kees en Jan vormen het sleutelgat waardoor we naar de communistische stroming in Nederland kunnen loeren.’ Hanneke Boonstra vatte de inhoud van haar boek kort samen door over de levensgeschiedenissen van vader en zoon Kees en Jan Schalker te vertellen, maar stond ook stil bij de reacties die ze op het boek kreeg, zowel uit communistische als niet-communistische kring, en op het verschil daarin tussen ouderen en jongeren.

Na het voorgerecht gaf Stefan van der Poel, lid van het bestuur, het woord aan Klaas van Berkel, Rudolf Agricola emeritus hoogleraar Geschiedenis aan de RUG, en auteur van een omvangrijk wetenschappelijk oeuvre, daaronder van de driedelige geschiedenis Universiteit van het Noorden: vier eeuwen academisch leven in Groningen (2014, 2017 en 2022). Onder de titel Eigentijdse universiteitsgeschiedenis: hoe ver kan/mag/wil je gaan? reflecteerde hij op zijn rol als geschiedschrijver van de universiteit, vooral waar het om de recente geschiedenis gaat, een periode waarin de bemoeienis van de overheid aanmerkelijk toenam en ook de rol van de universitaire bestuurders steeds gewichtiger werd – veelal onder de noemer van ‘de ondernemende universiteit’. Die ‘verzakelijking’ ging gepaard met thema’s als digitalisering, internationalisering en een verdergaande oriëntatie op beroep en samenleving en leidde zelfs tot ambitieuze ideeën en vervolgens mislukte initiatieven inzake het opzetten van een campus ver over de grenzen, in Yantai in China. Ter afronding van zijn beschouwing vroeg Van Berkel aandacht voor de notie van academische vrijheid.

Derde en laatste spreker, na het hoofdgerecht, was Egge Knol, die onlangs afscheid nam – na bijna dertig jaar – als conservator archeologie, geschiedenis, oude kunst en kunstnijverheid van het Groninger Museum, bij welk afscheid hij koninklijk werd onderscheiden. In zijn hoedanigheid van conservator organiseerde hij een scala aan grote en veelbesproken tentoonstellingen, was hij verantwoordelijk voor tal van aankopen die de collectie van het museum hebben verrijkt en publiceerde hij met regelmaat over historische onderwerpen, van archeologie en genealogie tot het alom bekende en bewonderde Groninger Zilver. In zijn presentatie vanavond vertelde hij over zijn ervaringen en belevenissen als conservator en liet hij al die thema’s de revue passeren, in wat hijzelf een ‘potpourri’ noemde, die hij met zichtbaar plezier vol ironie en humor omkleedde. Hij eindigde zijn betoog bij zijn afscheid: de tentoonstelling ‘Uit de kunst – Vrouwelijke Groninger Kunstenaars, 1700-1900’.

Verslag en foto’s: Anton Brand

Tags: Egge knol, Hanneke Boonstra, Klaas van Berkel

De Voorjaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, de eenentwintigste bijeenkomst alweer, verliep buitengewoon geanimeerd. Het was voor het eerst in een jaar tijd dat de Afdeling weer tezamen kon komen en dat werd door de 40 aanwezigen zeer gewaardeerd. Pieter Jonker van de Stichting Nobilis uit Fochteloo, dichter Jane Leusink en historicus Arend van Essen hielden voordrachten van hoge kwaliteit en de gasten genoten van een smakelijk drie-gangenbuffet, verzorgd door de nieuwe uitbater van Sociëteit De Sleutel, de Martini Hotel Group.

Voorzitter Anton Brand opende de bijeenkomst en gaf het woord daarna aan penningmeester Rob Pronk, die een korte toelichting gaf op de financiële stand van zaken. De Jaarrekening over 2022 presenteert het bestuur tijdens de komende Najaarsbijeenkomst. Mevrouw Dieneke Hempenius-van Dijk en de heer Henk Boels verklaarden zich bereid ook dit jaar als kascommissie te fungeren.

Aansluitend introduceerde de voorzitter de oprichter en bestuurder van de Stichting Nobilis, oftewel het in Friesland gevestigde Centrum voor Prentkunst. Pieter Jonker hield een ronduit aanstekelijk en enthousiasmerend betoog over het onderkomen van de stichting en vooral over de inmiddels omvangrijke collectie grafiek van beeldend kunstenaars uit heel Nederland. Hij deed dat aan de hand van een groot aantal afbeeldingen van het werk van die kunstenaars, waardoor zijn presentatie een visueel feest werd. De Stichting Nobilis werd in 1991 opgezet ten behoeve van Peter Lazarov, asielzoeker, beeldend kunstenaar, wiens kleingrafiek het begin van de collectie vormde. Ook beheert de stichting tegenwoordig nalatenschappen van diverse bekende grafici: tienduizenden prenten, alsook de oorspronkelijke blokken en platen waarin die prenten werden gegraveerd, gegutst of gesneden.

Na Pieter Jonker was het woord aan Jane Leusink. Zij presenteerde verleden jaar haar zesde dichtbundel, onder de titel Kraanvogels. Haar debuut, Mos en gladde paadjes, werd in 2003 onderscheiden met de C. Buddingh’-prijs, haar volgende bundels werden zonder uitzondering lovend besproken, en ook Kraanvogels, dat kan worden omschreven als een samengaan van hoogstpersoonlijke lyrische beschouwingen en verhalende poëzie, met veel aandacht voor historische gebeurtenissen, is een hogelijk geapprecieerd succes, dat veelvuldig in de pers en op het internet werd besproken. Jane Leusink gebruikte de Verantwoording bij Kraanvogels om toe te lichten wat poëzie en taal voor haar betekenen.’Je moet de doden naar je toeschrijven, opdat ze waarlijk in je kunnen opstaan en terug kunnen praten.’ Aansluitend las ze het gedicht ‘Wij’ voor, dat door de aanwezigen aandachtig werd gevolgd, mede door de projectie van de tekst in negen strofen op het beeldscherm.

Voor de publicatie van Kraanvogels koos Jane Leusink een nieuwe uitgever: Nobelman te Groningen. Voorzitter Anton Brand greep dat gegeven aan om te melden dat zijn naamgenoot Gerrit Brand (maar geen familie), directeur van Nobelman, binnenkort zijn eigen zesde roman uitbrengt, Cinemascope, en kort daarna een historische roman door Arjo Vanderjagt, emeritus hoogleraar van de RUG, over Henric Piccardt, borgheer van de Fraeylemaborg te Slochteren en bouwer van de Hoge Kerk te Harkstede. Collega Anton Scheepstra van Uitgeverij Passage doet binnenkort een nieuw boek van Hanneke Boonstra het licht zien, over de familie Schalker, in het bijzonder over twee vooraanstaande leden van de CPN en verzetsstrijders in de vorige eeuw: Kees & Jan, een communistisch gezin voor, tijdens en na de oorlog. De leden van de Noordelijke Afdeling werden door Anton Brand en door de auteurs van harte uitgenodigd deze presentaties bij te wonen.

Na het hoofdgerecht introduceerde Stefan van der Poel, lid van het bestuur, universitair docent bij de afdeling Geschiedenis van de RUG, de historicus Arend van Essen, die anderhalf jaar geleden aan de RUG promoveerde op het proefschrift Staatsbelang boven regentengezang: de politieke traktaten van Simon van Slingelandt (1664-1736) en het functioneren van de Republiek. Van Essen sprak vervolgens meeslepend en met humor en eveneens aan de hand van lichtbeelden over de werkwijze en de uitkomsten van zijn onderzoek, waarin hij als eerste de politieke geschriften van Van Slingelandt integraal heeft geanalyseerd. Het mondde uit in belangrijke correcties op het bestaande beeld van de persoonlijkheid en historische betekenis van Van Slingelandt en diens visie op de Republiek, het toenmalige stadhouderschap en het functioneren van de Raad van State en de Staten-Generaal. Een boeiende terugblik op bestuurlijk Nederland in de late zeventiende en de vroege achttiende eeuw.

Ook de volgende Najaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling zal waarschijnlijk in De Sleutel plaatsvinden. Vanzelfsprekend ontvangen de leden daarover tijdig bericht.

Verslag: Anton Brand, 23.03.2023

Tags: Arend van Essen, Jane Leusink, Pieter Jonker, Stichting Nobilis

De dichtbundel Kraanvogels van Jane Leusink is vanaf nu verkrijgbaar. De officiële presentatie zal plaatsvinden op 13 mei aanstaande in boekhandel van der Velde Grote Markt te Groningen.

“Kraanvogels is voor mij een reis-in-gedichten: een gewaagde reis langs bijzondere plekken en gebeurtenissen, maar vooral langs gevoelens die zich alleen in de taal van Jane Leusink laten vangen, met bijna achteloze prachtzinnen als ‘Er is een taal die onder je bergschoen wegrolt’. Dat achteloze maakt dat je vaak even stil moet houden op je tocht langs de bergen van euforie en van verdriet. Wat las ik daarnet? Zo’n zinnetje als ‘je was ongerijmd goed in verjagen’: daar kun je lang op herkauwen. Net als deze hele bundel. Achteloos prachtig.” – Louis Stiller

Kraanvogels staan voor waakzaamheid. In de Chinese traditie dragen ze op hun rug de zielen van de doden. Bij Plinius plaatsen kraanvogels schildwachten als ze tijdens de trek uitrusten. Op een poot staand, met een steen in de andere, weten ze zeker waakzaam te zullen blijven.

Jane Leusink gaat verder met waar ze in haar vorige, vijfde bundel Een grazende streep in de lucht een begin mee heeft maakt. Zonder in het particuliere te vervallen, verbindt ze in een achttal lange, soms epische, dan weer lyrische gedichten persoonlijke geschiedenissen met universele vragen omtrent groei, dood en rouw. Ze onderzoekt de kunst van het sterven op Bali in de Puputan van 1906, ze speculeert over de voor pogrom en oorlog vluchtende Russisch-Pools-Joodse voorouders en onderneemt een zoektocht naar een gestorven dochter die ze ergens onderweg was kwijtgeraakt. ‘Want iets wat in de jeugd gebeurt, is dikwijls het gevolg van een voorval op oudere leeftijd.’ Dat schrijft Marten Toonder in een brief aan Dick Matena (zie Brieven 1979-1991). Oftewel wij zijn ons geheugen, dat ogenschijnlijk grillige fenomeen dat zo open staat voor toeval en avontuur.

De Voorjaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, de twintigste bijeenkomst alweer, werd door de veertig aanwezigen zeer gewaardeerd: eindelijk was het weer mogelijk om bijeen te komen, voor het eerst sinds oktober 2019, de voordrachten en lezingen door Esmé van den Boom, Karin Sitalsing, Ron van Hasselt en Stefan van der Poel waren van hoge kwaliteit en het buffet in drie gangen, bereid door cateraar s’Amuse, was voortreffelijk. Een betere ‘doorstart’ na de coronapandemie had de Noordelijke Afdeling zich niet kunnen wensen.

Voorzitter Anton Brand opende de bijeenkomst en gaf het woord aan Pieter Jonker van het Nobilis Centrum voor Prentkunst in Fochteloo, Friesland. Hij vertelde kort over de doeleinden en de activiteiten van de Stichting Nobilis en over het programma van tentoonstellingen dat dit kalenderjaar wordt gepresenteerd. Wellicht, aldus de voorzitter, dat tijdens een volgende sociëteitsbijeenkomst nader aandacht aan de stichting kan worden gegeven. Aansluitend introduceerde hij dichter en cultureel duizendpoot Esmé van den Boom. Ze was onder andere huisidichter van de Rijksuniversiteit Groningen, voorzitter van literaire studentenvereniging Flanor, docent aan de Schrijversvakschool en collectiebeheerder bij De Nieuwe Kolk in Assen. Esmé las enkele gedichten voor uit haar bundels Eigen kamers (2019) en Zomerwee (2017).

Na Esmé van den Boom was het woord aan Karin Sitalsing, als journalist en noordeling ook een duizendpoot. In 2016 publiceerde zij Boeroes. Een familiegeschiedenis van witte Surinamers, dat werd onderscheiden met de prijs voor het Beste Groninger Boek. Karin vertelde over de totstandkoming van het boek en over de lotgevallen van haar familie in Suriname en Nederland, en deed dat heel meeslepend. Inmiddels heeft ze diverse nieuwe journalistieke projecten op stapel staan, waaronder een documentaire over de ontwikkeling van Blauwestad en de verhalen van de bewoners aldaar.

Na het voorgerecht introduceerde Stefan van der Poel de psycholoog en historicus Ron van Hasselt, die verleden jaar een nieuw boek over de Tweede Wereldoorlog en de lotgevallen van Joodse families en individuen publiceerde: Naar Polen. Bodem van herinnering. Grond van herdenking. Het betoog van Ron van Hasselt, ook met lichtbeelden, was eens te meer indrukwekkend omdat het raakte aan de afschuwelijke realiteit van de oorlog in en om Oekraïne: van het oude Lemberg naar het huidige Lviv is maar een kleine stap. Het gaat de auteur, zo bleek ook nu weer, niet enkel om het verleden en het herdenken daarvan, maar vooral ook om het aanscherpen van de kritische alertheid op discriminatie en machtsmisbruik in de wereld van vandaag.

Na het hoofdgerecht gaf voorzitter Anton Brand het woord aan de historicus Stefan van der Poel, ook bestuurslid van de Noordelijke Afdeling. Samen met Anna van der Molen bracht hij onlangs een biografie van de verzetsman Bob Houwen uit, maar voor deze gelegenheid gaf hij er – op veler verzoek – de voorkeur aan opnieuw te spreken over Herman Verbeek, van wie hij in 2020 een biografie publiceerde met als ondertitel Priester, politicus, publicist. Stefan heeft een grondige kennis van de geschiedenis van het joodse leven in Groningen – nu weer gezien door de ogen van een rooms-katholiek geestelijke – en bewees zichzelf andermaal als een kundig en onderhoudend spreker.

Het inhoudelijke programma werd afgesloten door Esmé van den Boom, die niet alleen een cyclus gedichten voordroeg maar ook een door haar geschreven column voorlas, wat tot enige hilariteit leidde. My Very Educated Mom Just Served Us… is een ezelsbruggetje om de namen van de planeten te onthouden. Maar waar staat die E voor?

Ook de volgende Najaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling zal waarschijnlijk in De Sleutel plaatsvinden. Vanzelfsprekend ontvangen de leden daarover tijdig bericht.

In zijn publieke optreden vertoonde Herman Verbeek (1936-2013) een welhaast onuitputtelijke daden- en manifestatiedrang. Alles wat hij aanpakte, deed hij met hartstocht en overtuiging. Binnen de katholieke kerk behoorde Herman tot de groep van vernieuwers: zij die de kerk meer bij de tijd en dichter bij de mensen wilden brengen. Zijn politieke loopbaan (PPR/GroenLinks) sloot daar naadloos bij aan. Hij wilde het geloof politiseren en de politiek juist spiritueler maken. Zijn verlangen naar gemeenschap en verbondenheid botste echter met een ander diep gekoesterd verlangen: een verlangen naar concentratie en verstilling, naar een monnikenbestaan. Zijn laatste jaren, na het beëindigen van zijn politieke loopbaan in het Europees Parlement, verliepen zo grotendeels in isolement, binnen de fictieve muren van een zelfverkozen eenmansabdij. In deze periode vormde het schrijven zijn voornaamste bezigheid. Deze biografie omvat bovenal een verslag en analyse van Hermans persoonlijke en publieke worsteling.

De Najaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde werd door vijfenveertig leden bijgewoond. Het programma stond geheel in het teken van de literatuur, met als blikvangers de omvangrijke projecten waaraan Bill Mensema en Ynskje Penning momenteel werken: een tiendelige autobiografische romancyclus, Decade, en een trilogie over de Koninklijke Marine in de Tweede Wereldoorlog, Overleven. De bijeen-komst vond plaats op dinsdag 15 oktober 2019 in de bovenzaal van sociëteit De Sleutel in Groningen. Tussen de inleidingen en presentaties door genoten de aanwezigen van een goed verzorgd en smakelijk buffet, opnieuw bereid door traiteur s’Amuse uit Groningen.

Voorzitter Anton Brand opende de bijeenkomst met enkele bestuurlijke aangelegenheden. Om te beginnen meldde hij dat Karin Sitalsing, die vanavond zou spreken over haar bekroonde boek Boeroes, om gezondheidsredenen verstek moest laten gaan. Gelukkig was Erwin K. de Vries, sinds vijf jaar mede-eigenaar van boekhandel Godert Walter in de Oude Ebbingestraat, te elfder ure bereid haar te vervangen. Als het meezit, zal Karin Sitalsing haar inleiding houden tijdens de Voorjaarsbijeenkomst 2020. De leden van de kascommissie, Dieneke Hempenius-van Dijk en Henk Boels, zijn bereid gebleken die rol ook dit jaar weer op zich te nemen. Tijdens de Voorjaarsbijeenkomst 2020 zullen zij verslag doen van hun bevindingen.

Daarna was het woord aan Erwin de Vries, die onder de titel De impact van het boek een boeiend betoog hield over de toekomst van het boekenvak, uit verschillend perspectief. Aan de hand van een powerpointpresentatie en puttend uit zijn eigen ervaring als mede-eigenaar van boekhandel Godert Walter in de Oude Ebbingestraat, stond Erwin uitgebreid stil bij recent wetenschappelijk onderzoek van de branchevereniging waarin de effecten van lezen zijn gemeten, zowel op de leeftijd, de gezondheid en het welbevinden van mensen als op economische en maatschappelijke tendenties in de uitgeverswereld en de boekhandel. Vanuit de zaal werd hij ondersteund door Ilona Duits, boekhandelaar te Haren, waar boekhandel Boomker onlangs een nieuw pand in gebruik heeft genomen. Hoewel hij het onderzoek kritisch onder de loep nam, stelde Erwin toch vast dat het boekenvak een beperkte maar betekenisvolle niche blijft voor een belangrijke doelgroep. Lezen beïnvloedt het welzijn positief, de toegevoegde waarde van een boekhandel in de woonomgeving is groot. Na zijn inleiding haastte Erwin zich naar zijn eigen boekhandel, waar de eerste editie werd gehouden van het door hem georganiseerde Nederlands Leescafé.

Na het voorgerecht introduceerde Anton Brand de schrijver Bill Mensema. Hij maakte al naam met succesvolle romans als Doem Dada, Fietsen met Bob Dylan, Captain Liefie en BOEM! alsook creatieve beschouwingen over (rock)muziek, en heeft zich nu gestort op het schrijven van een romancyclus in tien delen over de jaren van 1978 tot 1987, Decade, waarvan het eerste deel op 6 oktober feestelijk werd gepresenteerd bij Uitgeverij Passage. Dat eerste deel kreeg de titel Mannenborstjes; het tweede deel komt in februari 2020 uit – Het pact van de Pont Neuf. In een humoristisch en geanimeerd relaas vertelde Bill hoe hij na BOEM!, zijn lijvige roman over de aardbevingsproblematiek in Groningen, in een writer’s block belandde en hoe hij zich dankzij oude vrienden daaruit wist te bevrijden. Zijn uitgever, Anton Scheepstra, lichtte toe dat het idee om tien delen te maken was geënt op de Britse komische televisiereeks Fawlty Towers van John Cleese. Anton Brand ging met Bill Mensema in gesprek en Bill las een amusant fragment uit de nieuwe roman voor.

Het inhoudelijke deel van het programma werd afgesloten door Ynskje Penning, schrijver en beeldhouwer. Ze verwierf grote bekendheid met romans als Stormvloed en Emo’s labyrint en heeft zich in het afgelopen decennium gewijd aan een roman in drie delen over het leven van haar vader, de marinier Frans van Staalduinen, in het boek Frank van Yzerbergen. In een secuur en evenwichtig betoog vertelde Ynskje over de belevenissen van deze Frank van Yzerbergen en zes van zijn collega’s, die op 1 september 1939 op Curaçao zouden afzwaaien maar vier dagen daarvoor, toen in Nederland de mobilisatie werd afgekondigd, hun plannen en goede voornemens in rook zagen opgaan omdat ze onder de wapenen moesten blijven, ten minste tot een halfjaar na de oorlog. In Overleven staat de strijd op zee centraal, een vergeten hoofdstuk uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, in het bijzonder The Battle of the Atlantic. Trots toonde Ynskje de aanwezigen de bijzondere vormgeving van haar docu-drama, met een veelheid aan historische data, kaarten, foto’s en andere illustraties. Het tweede deel van de trilogie verschijnt volgend najaar, het derde deel in 2021.

Ook de volgende Voorjaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling zal waarschijnlijk in De Sleutel plaatsvinden. Vanzelfsprekend ontvangen de leden daarover tijdig bericht.

[ Verslag en foto’s: Anton Brand, 16.10.2019 ]

De Voorjaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde werd door vijfendertig leden bijgewoond; helaas moest een enkeling op het laatste moment verstek laten gaan door ziekte of het onstuimige weer. Het programma bood een aantrekkelijk palet van poëzie, biografie, taalwetenschap en beeldende kunst. De bijeenkomst vond plaats op dinsdag 12 maart 2019 in de bovenzaal van sociëteit De Sleutel in Groningen. Tussen de inleidingen en presentaties door genoten de aanwezigen van een goed verzorgd en smakelijk buffet, opnieuw bereid door traiteur s’Amuse uit Groningen.

Voorzitter Anton Brand opende de bijeenkomst met enkele bestuurlijke aangelegenheden. Hij bedankte de kascommissie, Dieneke Hempenius-van Dijk en Henk Boels, en gaf het woord aan Henk Boels, die verklaarde dat de bescheiden van de penningmeester, Rob Pronk, in orde waren bevonden en dat Dieneke Hempenius-van Dijk en hijzelf ook volgend jaar bereid zijn als kascommissie te fungeren. De aanwezigen dechargeerden vervolgens de penningmeester bij acclamatie.

Daarna was het woord aan de secretaris van het bestuur, Maarten Praamstra, die schrijfster en dichteres Sabine van den Berg introduceerde en aansluitend sprak met schrijver Nick ter Wal. Sabine van den Berg verwierf bekendheid met de trilogie Zien Horen Zwijgen (2017) en debuteerde recent als dichteres met de bundel Nestvlinders, die op 25 januari jl. werd gepubliceerd. Uit de vragen van Maarten Praamstra en de antwoorden daarop van Sabine van den Berg bleek duidelijk hoe persoonlijk haar poëzie is – die overigens nog eens wordt geaccentueerd door de eigen tekeningen en schetsen die de dichteres in de bundel opnam. Ook las Sabine van den Berg enkele gedichten voor.

Nick ter Wal kreeg in 2017 het Hendrik de Vriesstipendium van de gemeente Groningen en gebruikte dat om De schrijfmachine te schrijven, een levensschets van de schrijver Ferdinand Langen (1918-2016), pseudoniem voor de uit Eenrum afkomstige Egbertus Pannekoek. Nick ter Wal correspondeerde met Langen en ontmoette hem diverse malen. Ook erfde hij diens schrijfmachine, een Smith Corona. Hij vertelde onderhoudend over Langens contacten in de letterkundige wereld gedurende vele decennia, zijn vondst van de reclameslogan Glaasje op… Laat u rijden, later een carnavalshit, en de vergeten roman Jacques en Jacqueline (1948), waarin beide personages zich pas op de allerlaatste bladzijde melden. Eigenlijk is het tijd voor een heruitgave, vond ook Nick ter Wal.

Na het voorgerecht introduceerde Erica van Boven, lid van het bestuur, Theo Witte, exvakdidactus Nederlands aan de Rijksuniversiteit Groningen. Bij een powerpoint-presentatie hield hij een inleiding over het literatuuronderwijs op middelbare scholen en aan de universiteit, getiteld Alles van waarde. Over de crisis in de Nederlandse taal en letteren. Theo Witte schilderde de ontwikkelingen op onderwijskundig gebied in de afgelopen decennia, van grote beleidsnota’s in de jaren tachtig tot voortgaande ontlezing en laaggeletterdheid in deze eeuw, en analyseerde hoe het mogelijk is dat er steeds minder gelezen wordt terwijl er meer auteurs zijn dan ooit en meer boeken worden gepubliceerd. Hij hield een warm pleidooi om trots te zijn op de eigen taal en cultuur, en zette zich af tegen de voortschrijdende verengelsing in het onderwijs. Misschien kan de Maatschappij aan een nieuwe canon bijdragen, sloot hij af. Uit de vele reacties na afloop van zijn inleiding bleek hoezeer Theo Witte een gevoelige snaar had geraakt: de aanwezigen onderkenden de relevantie van het probleem en deelden zijn zorg, en gaven daar nadrukkelijk uiting aan.

De volgende gastspreker was Jan Jaap Heij, oud-conservator van het succesvolle Drents Museum in Assen. Hij werd kort ingeleid door Anton Brand. In maart 2016 hield hij al eens een lezing over de kunstschilder Marinus Julius van Raalte (1873-1944) en diens postuum uitgebrachte roman Een jaar in het leven (2014). Ditmaal sprak hij over de van oorsprong Oostenrijkse kunstenaar Georg Sturm (1855-1923), die onder meer de wandschilderingen maakte in de Eregalerij en de Voorhal van het Rijksmuseum in Amsterdam en bijdroeg aan de kunstzinnige verfraaiing van de Statenzalen in de provinciehuizen van Drenthe en Overijssel en de grote hal van het Centraal Station in Amsterdam. De restauratie van het Rijksmuseum is inmiddels een feit, die van het Centraal Station wordt binnenkort afgerond. Jan Jaap Heij illustreerde zijn betoog met een fraaie powerpoint-presentatie en toonde het boek dat hij samen met Rob Delvigne over Sturm schreef, In de schaduw van Cuypers (2018).

Ter afsluiting van het inhoudelijke programma droeg Sabine van den Berg vier gedichten uit Nestvlinders voor.

Ook de volgende Voorjaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling zal waarschijnlijk in De Sleutel plaatsvinden. Vanzelfsprekend ontvangen de leden daarover tijdig bericht.

Verslag en foto’s: Anton Brand

De Najaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde bood een gevarieerd en onderhoudend programma. De bijeenkomst vond plaats op dinsdag 6 november 2018 in de bovenzaal van sociëteit De Sleutel in Groningen en werd door ruim vijfendertig leden bijgewoond. Tussen de inleidingen en presentaties door genoten zij van een goed verzorgd en smakelijk buffet.

Voorzitter Anton Brand opende de bijeenkomst met enkele bestuurlijke aangelegenheden. Zo heette hij Erica van Boven welkom als nieuw bestuurslid en nam hij afscheid van Gelly Talsma, die uit het bestuur is getreden. Hij bedankte haar voor haar enthousiasme voor de Maatschappij en grote inzet voor de Noordelijke Afdeling. Ter herinnering gaf hij haar het net verschenen boek 1001 vrouwen in de twintigste eeuw van historica Els Kloek. Gelly Talsma sprak een kort dankwoord.

Ook kwam de samenstelling van de nieuwe kascommissie ter sprake. Henk Boels had tijdens de Voorjaarsbijeenkomst al te kennen gegeven in die commissie zitting te willen nemen. Dieneke Hempenius-van Dijk verklaarde zich daartoe eveneens bereid. Het verslag van de kascommissie komt tijdens de volgende Voorjaarsbijeenkomst aan de orde.

Daarna was het woord aan de eerste gastspreker: Fleur van de Bij, historica, journaliste en nieuw lid van de Maatschappij. Ze werd geïntroduceerd door bestuurslid Stefan van der Poel en sprak bewogen en inspirerend over haar literaire debuut De Nijl in mij. Een ontdekkingsreis naar het hart van de waanzin. Als student raakte Fleur van der Bij geïnteresseerd in de Nederlandse ontdekkingsreiziger Joannes (Juan) Maria Schuver en diens verdwijning en dood in Soedan in 1883. Ze reisde hem in 2006 na – een hoogst avontuurlijke en niet van risico’s gespeende onderneming – en werd door schrijver Frank Westerman gestimuleerd haar belevenissen en persoonlijke herinneringen te boek te stellen. Die herinneringen gingen emotionerend diep: ze betroffen de onverwachte dood van een jongere zus toen de schrijfster vijftien was. De Nijl in mij is een succesvol boek geworden. Fleur van de Bij kon aankondigen dat haar volgende boek in januari 2019 verschijnt: Verkeersslachtoffer 22/10. Op zoek naar de man die mijn zusje doodreed.

Vervolgens was het woord aan Peter Groenewold, in gezelschap van zijn echtgenote en co-auteur Gerlinde Schüssler. Ook zij werden door Stefan van der Poel geïntroduceerd. Samen met fotograaf Rein Scholte publiceerden zij dit voorjaar De markt, en dan hebben we het specifiek over de Groninger Vismarkt. Peter Groenewold vertelde fraai over de aanleiding, de totstandkoming en de vormgeving van het boek. Het is gebaseerd op een veertigtal gesprekken met verkopers en marktmeesters, oud en jong, rijk en arm, en biedt een intrigerend beeld van de ontwikkeling van de warenmarkt in het licht van culturele, maatschappelijke en economische veranderingen en het gemeentelijke binnenstadsbeleid. Peter Groenewold schilderde de markt als een podium voor honderden verhalen en sloot zijn inleiding af met een citaat van Hölderlin over ‘het einde van de markt’, uit het Duits vertaald door Ard Posthuma.

Laatste gastspreker was Louis Stiller, ingeleid door Anton Brand. Hij vertelde, daarbij behulpzaam geassisteerd door Annette Timmer, over het project Leesbaar Groningen, een literaire citatenkaart van de stad en de provincie Groningen naar het voorbeeld van het reeds verschenen Leesbaar Amsterdam. Hij toonde de kaart voor het eerst tijdens het onlangs gehouden festival Het Grote Gebeuren en deed dat thans opnieuw voor de leden van de Noordelijke Afdeling. Dat maakte veel tongen los, vooral over de mogelijke toepassingen van de kaart – van de binnenzijde van wc-deuren tot behangsel in hotelkamers, van koppen en mokken tot tafelkleden. De meeste citaten die Louis Stiller over Groningen kreeg aangereikt kwamen uit het oeuvre van Gerrit Krol. En natuurlijk kwam de vraag aan de orde of de samensteller nu ook een literaire citatenkaart van Drenthe gaat maken.

Ook de volgende Voorjaarsbijeenkomst van de Noordelijke Afdeling zal waarschijnlijk in De Sleutel plaatsvinden. Vanzelfsprekend ontvangen de leden daarover tijdig bericht.

Verslag: Anton Brand, foto’s: Maarten Praamstra, 06.11.2018